جعبه ابزار دوقطبی - مقدمه

فهرست «جعبه ابزار دوقطبی»:
مقدمه
بخش 1: جدول خلق
بخش 2: برنامه بهبودی
بخش 3: قرارداد درمان
نتیجه‌گیری
 

مقدمه

شما چه نقشی در روند بهبودتان بازی می‌کنید؟

اختلال دوقطبی قابل درمان و کنترل است، اما علاج کامل ندارد. برای آن دسته از ما که به دوقطبی مبتلا هستیم، این موضوع بدین معنی است که قبول و کنار آمدن با نوسانات خلق و فازهای شیدایی (مانیا) یا افسردگی رقابتی است که همیشه باید آماده‌ی آن باشیم.

خوشبختانه دارو درمانی بخش زیادی از روند تثبیت خلق را بر عهده می‌گیرد. همچنین نتایج تحقیقات حاکی از آن است که استفاده از مشاوره و درمان‌های غیر دارویی در کنار دارو درمانی، می‌تواند هم تعداد دفعات عود بیماری و هم شدت آنها را کاهش دهد.

یکی از مهم‌ترین نتایج درمان، خودآگاهی است. برای فرد مبتلا به دوقطبی، خودآگاهی به معنی آگاهی از رویدادهای مختلفی که می‌تواند باعث عود بیماری شود و شناخت علائم و نشانه‌های آغاز یک فاز شیدایی یا افسردگی است.

عوامل استرس و فشار و همچنین محرک‌ها برای هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. علائم احتمالی آغاز یک فاز خلقی نیز بین افراد متفاوت است. گاهی رسیدن به این دانش از طریق مشاوره -در عین اینکه خیلی ارزشمند است- می‌تواند بسیار آهسته و پرهزینه پیش برود. هیچ راهی برای دور زدن این روند وجود ندارد؛ هر قدر هم که درمانگر شما کارکشته باشد، این خود شما هستید که باید بخش اصلی کار را انجام دهید.

جعبه ابزار دوقطبی شامل سه ابزار فوق‌العاده موثر برای افزایش خودآگاهی در این زمینه است. این ابزارها،

• باعث ایجاد خودآگاهی می‌شوند
• پیش از شیدا یا افسرده شدنتان، به شما هشدار می‌دهند
• سپر محافظی را فراهم می‌کنند تا از قدرت تخریب فازهای بیماری بکاهند

 

تفاوت «جدول خلق»، «برنامه بهبودی» و «قرارداد درمان» چیست؟

1. جدول خلق همه روزه مورد استفاده قرار می‌گیرد تا شما بینش پیدا کنید که حالتان چطور است، چه چیزهایی برای شما عامل فشار و محرک هستند، چه چیزهایی باعث بهبود حالتان می‌شوند و از داروها، رژیم‌ها، ورزش یا روش‌های دیگرتان چه نتیجه‌ای می‌گیرید.
2. برنامه بهبودی برای شناسایی علائم اولیه هر فاز و پیشگیری از تبدیل آنها به یک فاز شیدایی یا افسردگی شدید استفاده می‌شود.
3. قرارداد درمان یک سپر امنیتی است که شما قبل از شروع یک فاز آماده می‌کنید تا عزیزانتان، درمانگرانتان یا هر پشتیبان دیگری درک روشنی از اینکه باید برای بهبودی هرچه سریعتر شما و کاهش آسیب‌های احتمال ناشی از شیدایی یا آفسردگی چه کرد، پیدا کند.

فهرست «جعبه ابزار دوقطبی»:
مقدمه
بخش 1: جدول خلق
بخش 2: برنامه بهبودی
بخش 3: قرارداد درمان
نتیجه‌گیری

  منبع

مدل «آتش‌زنه» در اختلال دوقطبی

آیا اگر فرد مبتلا به دوقطبی برای چند سال درمان نشود، ممکن است دچار نوسانات زیاد (rapid cycling) شود یا مغزش به درمان مقاومت نشان دهد؟
آیا ممکن است اپیزودهای فرد مبتلا، حتی بدون وجود محرک‌ها آغاز شود؟

نتایج برخی تحقیقات، پاسخ این پرسش‌ها را بله می‌داند؛ و علت آن را هم فرایندی می‌داند که به «آتش‌زنه» شهرت یافته است.

پدیده آتش‌زنه (kindling) در صرع، اولین بار به طور تصادفی در پژوهشی توسط گراهام گادرد (Graham Goddard) در سال 1967 کشف شد. گادرد روند یادگیری روی موش‌ها را مورد مطالعه قرار داده بود و در بخشی از مطالعات خود مغز موش‌ها را در معرض تحریک الکتریکی ضعیفی قرار می‌داد که حتی کمتر از آن بود که سبب بروز هیچ گونه تشنجی گردد. پس از گذشت چند هفته از این آزمایشات، دیگر موش‌ها با همان میزان تحریک الکتریکی هم دچار تشنج می‌شدند.

نام «آتش‌زنه» اشاره به یک مثال دارد: اگر کنده‌ای از یک درخت را در معرض آتش قرار دهید شاید به راحتی شعله‌ور نشود؛ اما اگر اطراف آن را با مقداری مواد آتش‌زنه مثل خس و خاشاک احاطه کنید، روند اشتعال تسهیل شده و سرعت می‌یابد. دکتر رابرت پست (Robert M. Post) از NIMH (انستیتو ملی سلامت روان آمریکا) برای اولین بار نظریه آتش‌زنه را درباره اختلال دوقطبی مطرح کرد. دیمیتری و جنیس پاپولوس در کتابشان به نام «کودک دوقطبی» (The Bipolar Child)، این مدل را این گونه توصیف می‌کنند:

... دوره‌های اولیه نوسان ممکن است تحت تاثیر عوامل محیطی آغاز شوند؛ اما اگر نوسانات ادامه یابند و به آنها رسیدگی نشود، مغز حساس می‌شود (به عبارت عامیانه این نوسانات راه خود را در سیستم عصبی پیدا می‌کنند) و اپیزودهای آینده‌ی افسردگی، هیپومانیا (نیمه شیدایی)، یا مانیا (شیدایی) می‌توانند به خودی خود و مستقل از عوامل خارجی و با تکرر بیشتر رخ دهند.

به عبارتی، سلول‌های مغزی‌ای که یک بار درگیر یک اپیزود شده‌اند، احتمال زیادی دارد که دوباره درگیر آن شوند. بنابراین پژوهشگران معتقدند این موضوع، نوسانات مکرر و مقاومت مغز فرد در برابر درمان دوقطبی را تشدید می‌کند. این موضوع همچنین مواردی را که نوسان با محرک‌ها یا اتفاقات خاصی آغاز شده و سپس حالت خودبه‌خودی پیدا کرده، توجیه می‌کند.

علاوه بر این، نشان داده شده که موادی چون کوکایین و الکل هم اثر آتش‌زنگی خود را دارند و این اثر در اختلال دوقطبی را نیز تقویت می‌کنند. در اصل، خود این موضوع که کوکایین باعث تشنج می‌شود زمینه‌ساز تحقیقات دکتر پست و مرتبط دانستن اثر آتش‌زنه در صرع، با اختلالات خلقی شد.

مطالعاتی تحت نظر دکتر جوزف گولدبرگ (Joseph Goldberg) به این نتیجه رسید که بیمارانی که همزمان مبتلا به اختلال دوقطبی و سوء مصرف مواد هستند، به احتمال زیاد بهتر به درمان‌هایی پاسخ می‌دهند که شامل یک داروی «ضد صرع/ثبیت کننده خلق»، مانند دیوالپروکس یا همان دپاکوت (Divalproex or Depakote) یا کاربامازپین یا همان تگرتول (Carbamazepine or Tegretol)، به اضافه لیتیوم یا بدون آن است. حتی مبتلایان دوقطبی‌ای هم که سابقه سوء مصرف مواد ندارند هم به این نوع درمان پاسخ خوبی می‌دهند.

در نتیجه تحقیقات و مطالعات متعدد مربوط به این موضوع، پژوهشگران زیادی روی تشخیص و درمان به‌موقع دوقطبی تاکید ویژه‌ای دارند تا از حساس شدن هر چه بیشتر مغز جلوگیری شود تا منجر به نوسانات مکرر و کم‌اثر شدن داروها نشود.

نتیجه‌ی همه این‌ها چیست؟

• داروهای خود را دقیقا مطابق دستور دکتر مصرف کنید. اگر اکنون درمان را متوقف کنید، باعث وخامت شرایطتان و سخت‌تر شدن روند کنترل و درمان بیماری در آینده می‌شود.

• اگر الکل می‌نوشید یا از مواد خاصی استفاده می‌کنید (علاوه بر تفکر بیشتر روی تاثیری که این کار روی بیماری و سختی‌هایی که می‌کشید می‌گذارد!)، صادقانه با دکتر خود در میان بگذارید تا با علم کافی به شرایط شما درمان را تنظیم کند.

• اگر تشخیص دوقطبی دریافت نکرده‌اید اما احساس می‌کنید که ممکن است به این اختلال مبتلا باشید، برای تشخیص به روانپزشک مراجعه کنید تا در صورت لزوم روند درمانی برای شما آغاز شود. هر چه زودتر، بهتر.

منبع (ارجاع به مقالات مورد استناد، در صفحه دوم منبع)

آیا بیمار دوقطبی همیشه در نوسان یا خلق غیرعادی است؟

اشخاص مبتلا به بیماری دوقطبی، در تجربه انواع مختلف اپیزودها و زمان و تعداد دفعات ظهور علائم بیماری با هم تفاوت دارند. برخی از آنها میزان مساوی اپیزودهای شیدایی و افسردگی دارند، درحالیکه برخی تنها یک نوع یا انواع خاصی از اپیزودها را دارند. بیماری در مردان اغلب با فاز شیدایی شروع می‌شود و در زنان با افسردگی بروز می‌کند.

درحالیکه ممکن است 2 تا 3 اپیزود مانیا یا افسردگی در طول چند سال رخ دهند، اکثر اشخاصی که تحت درمان قرار نمی‌گیرند می‌توانند اپیزودهای متعددی داشته باشند. این نوسانات گاهی نیز از الگوی فصلی تبعیت می‌کند (مثلا هیپومانیک شدن در تابستان و یا افسردگی در زمستان). تعداد کمی از افراد مبتلا هم ممکن است در طی سال به کرات و یا حتی دائما نوسان خلق داشته باشند (که دوقطبی پرنوسان یا rapid cyling خوانده می‌شود).

اپیزودها می‌توانند روزها، ماهها و حتی گاه سالها ادامه پیدا کنند. بطور متوسط در غیاب درمان، اپیزودهای مانیک یا هیپومانیک در حدود چند ماه و فاز افسردگی تا 6 ماه یا بیشتر می‌توانند تداوم یابند. بعضی افراد ممکن است بین اپیزودها کاملا بهبود یافته و تا سالها شاهد علائم دیگری نباشند؛ در حالیکه سایرین با افسردگی یا نوسانات نسبتا خفیف ولی مشکل‌ساز دست و پنجه نرم کنند.

منبع - مترجم: نازلی

برای اطلاعات بیشتر مطالعه کنید: انواع اختلال دوقطبی

چه عواملی سبب اختلال دوقطبی یا تشدید آن می‌شوند؟

دلیل واحد و اثبات‌شده‌ای برای بیماری دوقطبی وجود ندارد، اما تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که دوقطبی نتیجه غیرعادی شدن نحوه کارکرد یا ارتباط برخی سلول‌های عصبی مغز است. علت دقیق بیوشیمیایی‌ای که سبب بیماری دوقطبی میگردد، هر چه که باشد، سبب میشود که افراد مبتلا در برابر هیجانات و استرس‌ها و فشارهای احساسی و فیزیکی آسیب‌پذیرتر باشند. در نتیجه، اتفاقات ناخوشایند زندگی، سوء مصرف مواد، کمبود خواب و یا دیگر فشارها و استرس‌ها میتواند آغازگر اپیزودها باشد. هر چند این استرس‌ها در واقع عامل ایجاد کننده بیماری نیستند.

نظریه آسیب‌پذیری مادرزادی در تعامل با محرک‌های محیطی، همانند نظریاتی است که برای خیلی از موارد پزشکی دیگر وجود دارد. مثلا در بیماری قلبی، شخص ممکن است تمایل بدن به افزایش کلسترول یا فشار خون بالا را به ارث برده باشد، که این خود می‌تواند سبب آسیب تدریجی به منابع اکسیژن قلب شود. حال در خلال استرس، مثلا فشارهای فیزیکی و یا تنش‌های احساسی، شخص بطور ناگهانی درد قفسه سینه خواهد گرفت و یا اگر ذخیره اکسیژن بسیار کم گردد، فرد دچار حمله قلبی خواهد شد. در این مورد، درمان شامل استفاده از داروهای کاهنده فشار خون و یا کلسترول (درمان بیماری اصلی) و تغییر در نحوه زندگی (مثلا ورزش، رژیم غذایی و کاهش استرس‌ها) می‌باشد. بطور مشابه در بیماری دوقطبی، از تثبیت کننده های خلق برای درمان بیماری اصلی بیولوژیکی استفاده می‌شود و بطور همزمان تغییر در سبک و شیوه زندگی (مثلا کاهش استرس، خواب منظم و کافی، اجتناب از مصرف مواد) برای کاهش ریسک عود کردن علائم بیماری توصیه می‌گردد.

آیا بیماری دوقطبی ارثی است؟
بیماری دوقطبی می‌تواند در خانواده‌ها وجود داشته باشد. محققین تعدادی ژن را که احتمالا به این اختلال مربوط هستند شناسایی کرده و احتمال داده‌اند که مشکلات گوناگون بیولوژیکی ممکن است در بیماری دوقطبی رخ دهد. همانند دیگر بیماریهای پیچیده ارثی، بیماری دوقطبی تنها در تعدادی از افرادی که در معرض ریسک ژنتیکی قرار دارند رخ می‌دهد. بعنوان مثال، اگر فردی بیماری دوقطبی داشته باشد ولی همسر او مبتلا نباشد، تنها یک هفتم احتمال این وجود دارد که فرزند وی مبتلا گردد. در صورتیکه تعداد بیشتری از اقوام شما مبتلا به افسردگی یا بیماری دوقطبی باشند، این احتمال بیشتر خواهد شد.

منبع - مترجم: نازلی